Rozwiązania prawne – wyzwania w gospodarowaniu odpadami

Odpady i gospodarowanie nimi to poważne wyzwanie dla środowiska i społeczeństwa. Dlatego w ostatnich latach w Unii Europejskiej wprowadzono szereg przepisów, których celem jest ograniczenie negatywnego wpływu odpadów na środowisko i zwiększenie recyklingu. Najważniejsze z nich to:

1. Dyrektywa Single-Use Plastic

W 2019 roku została przyjęta Dyrektywa Single-Use Plastic (zwana też Dyrektywą SUP lub Dyrektywą Plastikową). Ma ona na celu wycofanie z rynku lub ograniczenie stosowania niektórych produktów jednorazowych z tworzyw sztucznych oraz redukcję zanieczyszczenia środowiska morskiego związanego z plastikowymi odpadami o 70%.

Dyrektywa Single-Use Plastic

zakazuje wprowadzania do obrotu wybranych jednorazowych przedmiotów z tworzyw sztucznych uznanych za szczególnie szkodliwe dla środowiska, takich jak np. patyczki higieniczne, sztućce, talerze, słomki, mieszadełka do napojów, patyczki do balonów czy pojemniki na żywność i napoje z EPS,

wprowadza obowiązek dokumentowania określonych opakowań przez przedsiębiorców oraz zastosowanie rozszerzonej odpowiedzialności producenta za pojemniki na żywność i napoje, wyroby tytoniowe i opakowania,

zakłada zmniejszenie zużycia produktów takich jak kubki i pojemniki na żywność oraz osiągnięcie 90% wskaźnika zbiórki butelek z tworzyw sztucznych jednorazowego użytku,

wprowadza obowiązek oznakowania na opakowaniach jednorazowych produktów, informującego o szkodliwości produktu dla środowiska i sposobie postępowania odpadami po takich produktach,

wprowadza wymóg płacenia opłat recyklingowych przez producentów na rzecz państw członkowskich,

wymaga współpracy i działań ze strony państw członkowskich UE, a także producentów i konsumentów.

Wdrożenie zapisów Dyrektywy na polskim rynku

W Polsce trwają obecnie prace legislacyjne nad ustawą implementującą założenia dyrektywy na polskim rynku – 9 marca 2023 – Sejm przyjął ustawę o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej. Mimo że ustanowienie przepisów, podobnie jak w innych krajach Unii Europejskiej, nastąpiło po wyznaczonym terminie – zgodnie z dyrektywą miało to nastąpić w lipcu 2021 roku – to kluczowe postanowienia wejdą w życie na początku wakacji 2024. Wtedy z półek sklepowych będą musiały zniknąć takie przedmioty jak plastikowe talerze, sztućce czy kubki, których sprzedaż zostanie objęta zakazem.

W międzyczasie zaczną obowiązywać dwie nowe opłaty:

na wybrane jednorazowe produkty z tworzyw sztucznych sprzedawane detalicznie
oraz na identyczne opakowania stosowane do jedzenia i napojów na wynos.

Chociaż ostatecznie koszt tych opłat odczują konsumenci, przedsiębiorcy mają nieco ponad rok na przygotowanie się do zmian, np. w zakresie księgowania i przedstawiania na dokumentach takich jak paragony.

Opłaty

Zmiana przepisów wprowadza opłaty – do 1 zł – za niektóre jednorazowe produkty, takie jak opakowania na żywność czy napoje.

Opłata będzie dodawana do ceny produktu i pobierana przez punkty sprzedaży. Jednak będą one musiały jednocześnie zapewnić klientom alternatywę w postaci opakowania wielokrotnego użytku lub biodegradowalnego. Dochód z opłat będzie przeznaczony na pokrycie kosztów gospodarowania odpadami pochodzącymi z tych opakowań.

Producenci będą również ponosili koszty związane z wprowadzaniem jednorazowych produktów z tworzyw sztucznych do obrotu. Przykładowe opłaty to 20 groszy za 1 kg wprowadzonego do obrotu produktu lub 3 grosze za jedną sztukę. Ostateczne stawki zostaną określone w odpowiednim rozporządzeniu. Firmy wprowadzające jednorazowe produkty z tworzyw sztucznych na rynek będą także ponosić opłaty na rzecz działań edukacyjnych dotyczących ograniczenia stosowania plastikowych wyrobów.

Zgodnie z ustawą od 2025 roku jednorazowe butelki z tworzyw powinny zawierać 25% recyklatu a od 2030 roku – 30%.

Poziomy selektywnej zbiórki

Ustawa określa roczne poziomy selektywnej zbiórki jednorazowych butelek plastikowych, które producenci napojów w takich opakowaniach będą musieli osiągnąć.

Od 2025 roku poziom selektywnej zbiórki jednorazowych butelek plastikowych wynosić będzie 77%, natomiast od 2029 roku ilość ta wzrośnie do 90%.

Przewiduje się również, że plastikowe zakrętki i wieczka do pojemników na napoje o pojemności do 3 litrów będą musiały być trwale przymocowane do nich.
Wprowadzony zostanie także obowiązek prowadzenia ewidencji i raportowania dotyczącego jednorazowych produktów z tworzyw sztucznych oraz sprzętu rybackiego zawierającego tworzywa sztuczne.

2. Wniosek dotyczący zmiany przepisów UE dotyczących opakowań i odpadów opakowaniowych

22 listopada 2022 r. Komisja Europejska zaprezentowała projekt rozporządzenia dotyczącego opakowań i odpadów opakowaniowych, wprowadzającego zmiany w rozporządzeniu z 2019 r. dotyczącym nadzoru rynkowego i zgodności produktów oraz dyrektywie z 2019 r. dotyczącej ograniczenia wpływu niektórych tworzyw sztucznych na środowisko.

Proponowana zmiana przepisów UE:

określa wymagania odnoszące się do całego cyklu życia opakowań, mając na celu zapewnienie ich zrównoważonego oddziaływania na środowisko,

ustala zasady oznakowania, umożliwiające wprowadzenie opakowań na rynek,

wprowadza wymogi dotyczące rozszerzonej odpowiedzialności producenta, zbierania, przetwarzania i recyklingu odpadów opakowaniowych,

ma na celu zwiększenie recyklingu i ograniczenie ilości odpadów z opakowań,

wprowadza minimalne stawki recyklingu dla różnych rodzajów opakowań,

ma zwiększyć widoczność informacji dla konsumentów na temat pochodzenia i sposobu przetwarzania opakowań,

ma ujednolicić przepisy w całej UE i ułatwić ich egzekwowanie,

będzie wymagać współpracy producentów, konsumentów i władz

3. System kaucyjny w Polsce

Zgodnie z dyrektywą SUP i projektowanymi polskimi przepisami, wprowadzenie systemu kaucyjnego ma na celu spełnienie unijnych wymogów w zakresie recyklingu opakowań i użycia surowców wtórnych. Projekt ma przewidzieć obowiązek określonych poziomów zbierania z rynku opakowań, a system ten ma polepszyć dostępność surowca do recyklingu.

Przyjęcie tego rozwiązania przewiduje wzrost poziomu zbiórki

butelek plastikowych o 47%,

butelek szklanych o 27%

i puszek o 9%.

4. Rozszerzona odpowiedzialność producenta

Od pewnego czasu prowadzone są prace nad wprowadzeniem w Polsce systemu rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP). W pierwotnym planie ustawa miała wejść w życie w styczniu 2023 roku.

Zgodnie z dyrektywą unijną, producenci plastikowych opakowań mają być zobowiązani do ponoszenia odpowiedzialności za cały cykl życia produktu, a także za gospodarowanie nim po jego zużyciu. Obowiązek ten może obejmować odpowiedzialność organizacyjną, zapobieganie powstawaniu odpadów oraz zwiększanie przydatności produktów do ponownego użycia i recyklingu.

Rozszerzona odpowiedzialność producenta dotyczy:

wszystkich opakowań, bez względu na rodzaj materiału, z naciskiem na opakowania z tworzyw sztucznych,
wszystkich odpadów opakowaniowych, bez względu na to czy pochodzą z przemysłu, produkcji, dystrybucji, sklepów, biur, zakładów usługowych czy gospodarstw domowych.

ZA DUŻO OPAKOWAŃ = ZA DUŻO ODPADÓW I WYKORZYSTANYCH ZASOBÓW

Dlaczego istnieje potrzeba modyfikacji obecnej dyrektywy?

I. WZROST PRODUKCJI I ZUŻYIA OPAKOWAŃ z 66 mln ton w 2009 r. do 78,5 mln ton w 2019 r. oraz zmieniające się nawyki konsumenckie (np. jedzenie na wynos, rosnąca sprzedaż internetowa i dostarczanie do domu)

II. NIEDOSTATECZNY POZIOM RECYKLINGU Niska efektywność zbierania i recyklingu prowadzi do stałego zwiększania ilości odpadów opakowaniowych

III. NIEWIELKIE WYKORZYSTANIE MATERIAŁÓW Z ODZYSKU Materiały wtórne, zwłaszcza z tworzyw sztucznych, nie są w wystarczającym stopniu wykorzystywane do osiągnięcia cyrkularności

Rozszerzona odpowiedzialność producenta:

1. ma na celu poprawę gospodarki odpadami poprzez zwiększenie recyklingu, selektywnej zbiórki i utylizacji odpadów; Producenci i finalni dystrybutorzy napojów na terenie UE wprowadzający na rynek gotowe do spożycia napoje muszą zapewnić dostępność tych napojów w opakowaniach do ponownego napełnienia.

Cele dotyczące ponownego napełnienia:

• Napoje bezalkoholowe (woda butelkowane, napoje gazowane, napoje słodzone, soki, lemoniady, mrożone herbaty, a także napoje na bazie mleka itd.); o 10% od roku 2030 oraz 25% od roku 2040

• Napoje alkoholowe takie jak wina (oprócz musujących); o 5% od roku 2030 oraz 15% od roku 2040

• Napoje alkoholowe takie jak piwo, gazowane napoje alkoholowe, cydr, napoje fermentowane inne niż wino, napoje fermentowane zmieszane z woda czy sodą itp.) o 10% od roku 2030 oraz 25% od roku 2040

2. ma za zadanie zwiększyć widoczność informacji dla konsumentów na temat pochodzenia i sposobu przetwarzania opakowań.

• Etykiety będą zawierać informację o składzie materiałowym

• Etykiety będą zawierać informację o możliwości ponownego użycia opakowania oraz kod QR lub inny rodzaj cyfrowego nośnika danych, który dostarcza dalszych informacji na temat: o możliwości ponownego wykorzystania opakowania, punktów zbiórki o możliwości śledzenie opakowania i obliczanie przejazdów i rotacji

3. zakłada, że producenci opłacają specjalny podatek za wprowadzane przez siebie na rynek produkty opakowaniowe i odpady z nich pochodzące,

4. środki pozyskane od producentów mają być następnie wykorzystywane na cele związane z gospodarką odpadami, w tym na selektywną zbiórkę, recykling i utylizację.